|
Công chiếu
năm 1987, phim Chuyện Tử Tế [1] khắc họa hình ảnh những
người nghèo khổ trong xã hội Việt
|
Báo Tuổi
Trẻ Online gần đây nhắc lại:
“... một phụ nữ bị hủi ở
Thái Bình, đêm đêm ngồi đóng hàng vạn viên gạch với giấc mơ xây cho con trai bé
bỏng một ngôi nhà tử tế.
Đêm đêm, dưới ánh đèn dầu
bên bờ ao, chị nhồi đất, ra khuôn, những viên gạch chưa nung cứ xếp thành hàng
thành lối, và ống kính cận cảnh những ngón tay của chị bị cắt cụt tận mu bàn
tay, sần sùi, cụt từng đốt...
Đoạn phim được xử lý âm
bản (négatif) và trên khung hình ấy,
những lời bình vang lên nhức nhối:
‘... chị Hằng phải bỏ quê lang thang bờ bụi. Kiếm được đồng tiền bát
gạo, đêm đêm chị lần mò mang về cho con. Nỗi đau thể xác và nhất là sự sỉ nhục
về tinh thần đã đẩy chị tới một quyết định: phải tự vẫn! [2]
Nhưng còn thằng Chiền [con
trai chị]? Thằng Chiền phải có một nếp nhà trước khi mẹ nó qua đời. Vậy là đêm
đêm chị lần về, bằng hai bàn tay cùi cụt co quắp không đủ ngón đốt, đã đóng một
vạn tám ngàn viên gạch. Hỡi những người lành mạnh và tử tế! Một vạn tám ngàn
viên gạch. Đêm, lạnh buốt và đau đớn...’
Những hình ảnh về chị trong bộ phim tài liệu Chuyện Tử Tế của đạo diễn Trần Văn Thủy
được công chúng biết đến cách nay gần ba mươi năm, ngày đó chị Trần Thị Hằng
mới bốn mươi tuổi.
Bây giờ trước mắt chúng tôi, ở tuổi gần bảy mươi đã là bà
Hằng nhưng ánh mắt, giọng nói, tiếng cười vẫn là của “chị Hằng” chan chứa nghị
lực.
Thật tình cho đến giờ chúng tôi vẫn không hiểu chị lấy đâu ra
ngần ấy sức mạnh để đi qua muôn nỗi trầm luân cay đắng của đời mình và trở
thành một tỷ phú như hôm nay, ngồi ung dung nhai trầu trong căn biệt thự đẹp
vào hàng nhất nhì thành phố Thái Bình này...
Chúng tôi ấn chuông nhà chị. Sau khoảng sân rộng là ngôi biệt
thự bề thế sáng đèn. Cùng lúc chiếc ô tô đang lăn bánh từ sân ra. Sau vô lăng
là một chàng trai tuấn tú.
“Các chú tìm mẹ cháu ạ? Mẹ cháu có nhà đấy. Cháu xin phép đi
có việc một chút.”
À, thì ra đây là Tú Anh, đứa con trai trong bộ phim năm xưa
được gọi là Chiền; cậu đang ngồi chơi với bà ngoại. Bà nói: “Cháu có tên là Tú
Anh. Nhưng bà bảo cái tên Tú Anh nó Hà Nội quá! Mình thì người nhà quê. Bố cháu
là Chiện, bà gọi cháu là Chiền. Thằng Chiền một thời ít bạn vì tiếng đồn khắp
vùng mẹ nó là người hủi.”
Giờ đây “thằng bé Chiền” là giám đốc một công ty kinh doanh
có tiếng ở Thái Bình. Đã có vợ và hai con.
Vừa châm ấm chè xanh nghi ngút khói, chị Hằng vừa cười cười:
“Cứ như là giấc mơ, các cậu nhỉ?”
“Còn hơn cả giấc mơ chứ, chị.”
“Không, giấc mơ của chị vẫn còn đấy. Những viên gạch chị đóng
suốt đêm với đôi bàn tay cụt ngón mà anh Thủy quay từ ba mươi năm trước là để
xây ngôi nhà kia; nay chị vẫn để đấy lưu niệm chứ không phải là ngôi biệt thự
này.”
Rồi chị quày quả dẫn chúng tôi ra góc vườn. Ngôi nhà hai tầng
xây từ dạo đó vẫn còn đứng đó như chứng tích của một thời. Gió bấc vẫn lùa lạnh
buốt. Chị Hằng sờ lên từng góc tường của ngôi nhà cũ và ký ức hiện về cũng tê
buốt như giá rét!
Đứa
con bị thế chấp và ông lão chài lưới...
Chúng tôi biết rất khó để kể lại cả cuộc đời của chị qua một
trang báo nhỏ. Năm 1967, vừa tốt nghiệp trường Tài Chính - Kế Toán, chị xung
phong vào chiến trường.
Ba năm sau, năm 1970, sau những cơn sốt rét hành hạ suýt chết,
chị trở ra miền Bắc, làm ở Cục Thu Bội Chính (thuộc Bộ Tài Chính).
Năm 1972, bị sức ép của một trận bom Mỹ ném xuống khi đang ở
Hoài Đức (Hà Tây cũ), chị bị mất sức và về quê chồng ở Bắc Ninh sinh sống.
Cuộc sống cơ cực đến nỗi Tú Anh, con trai duy nhất của chị,
phải gửi về Thái Bình sống với bà ngoại. Rồi người chồng cũng phụ bạc, theo
người đàn bà khác.
Chị tìm về Thái Bình với mẹ và con trai bé bỏng. Ngần ấy đau
đớn với một người đàn bà ngỡ là quá đủ. Nhưng không! Căn bệnh mới hành hạ chị
với những ngón tay bị sưng lên nhức buốt không thể cử động được.
Từ quê chồng về với quê mẹ, không hộ khẩu, không giấy tờ, có
bệnh cũng không biết khám chữa ở đâu, và cứ thế khi ngón tay sưng lên, nhức
không chịu nổi, chị nung đỏ con dao sắt gí vào phần xương thịt bị lở loét kia
rồi bôi bồ hóng vào để... sát trùng!
Từng ngón tay bị chính chị cắt cụt như vậy. Cả thôn, cả xã
bảo chị bị hủi! Con trai bé bỏng cũng bị bạn bè ruồng lánh vì mẹ nó là một
người hủi.
Xã cho dân quân đến bắt chị giải lên... bệnh viện phong [cùi,
hủi]. Ở đó, vị bác sĩ già khám cho chị nói rằng chị không phải bị hủi mà bị
chứng viêm tắc động mạch ngoại vi dẫn đến hoại tử. Nhưng ai có thể hiểu được
bệnh tình của chị? Chỉ nhìn vào bàn tay không còn ngón, lở loét của chị là
người làng lánh xa, bảo chị là “con hủi”.
Chị mang con trai lên Nam
Chị bảo: “Cháu không có vốn. Cháu để con trai cháu ngồi ở đây
rồi lấy chịu hàng hóa rau dưa mang đi bán. Bán xong cháu sẽ trả đủ tiền và
chuộc con về.”
Tội nghiệp Tú Anh, cứ ngày ngày được “thế chấp” như thế, ngồi
ngoan ngoãn ở góc quán đợi mẹ bán xong về “chuộc” con.
Có chút vốn, không phải mang con đi “thế chấp” nữa, chị cho
Tú Anh đi học. Và với chút vốn liếng dành dụm sau khi mang con rời khỏi quê để
tránh tiếng hủi, chị về lại Thái Bình, mua được một khoảnh ao làm “tấc đất cắm
dùi”.
Góc ao, chị dựng túp lều tựa vào mấy bụi chuối. Nhưng cuộc
sống cùng cực ấy khiến chị tuyệt vọng. Viết mấy chữ gửi lại cho mẹ: “Con chết
rồi, mẹ gửi Tú Anh vào trại mồ côi.”
Chị ra sông Thái Hạc tự tử [quyên sinh 捐生]. Nhưng một ông lão chài
lưới trên sông đã cứu chị. Vớt chị lên, ông cho chị một
ngàn đồng (bấy giờ tương đương một tạ gạo), bảo chị: “Sống mới khó, chết thì dễ.”
Thoát chết lần ấy, chị
nghĩ rồi mình cũng sẽ chết vì bệnh tật. Nhưng trước khi chết cố xây cho con một cái nhà.
Vậy là từ đó, ngày ngày sau giờ chạy chợ, chị móc đất, gánh thêm đất ruộng về
tấp vào góc ao. Đêm xuống chị tự mình đóng gạch.
Hàng vạn viên gạch cho ngôi nhà mơ ước ấy đã được kể trong
phim Chuyện Tử Tế. Nhưng không chỉ có
thế. Khi những viên gạch của ngôi nhà định xây cho con được hình thành thì khát
vọng sống với chị càng mãnh liệt hơn.
Cái ao nhỏ đó chị thả cá, làm chuồng nuôi lợn. Bán cá, bán
lợn chị có tiền sắm vàng, mua đất. Vốn đã học qua ngành tài chính, lại nhờ
duyên may qua nhiều vụ buôn bán, người đàn bà hủi mang con thế chấp lấy từng mớ
rau đi bán dạo ấy lại có trong tay mấy chục cây vàng.
Ngôi nhà hai tầng của chị cất lên vào đầu những năm 1990
khiến cả xã Hoàng Diệu, thị xã Thái Bình ngày ấy ngỡ ngàng. Tú Anh lúc này đã
thi đậu vào Trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân.
Mấy năm trước, Tú Anh đã trưởng thành, lấy vợ sinh con, lập
công ty. Chị Hằng quyết định dựng một ngôi biệt thự to nhất vùng, dường như
ngầm muốn có một “dấu mốc” để bù đắp cho những năm tháng sống trong tủi nhục
đắng cay.
Trên vuông ao năm nào, ngôi biệt thự của hai mẹ con chị mọc
lên, có hồ bơi, ao cá, cây cảnh sum vầy. Nhưng ngôi nhà cũ góc vườn được xây
bằng những viên gạch chị từng thức thâu đêm trong rét buốt để đóng, nay chị
cũng vẫn giữ gìn nguyên vẹn để nhắc nhớ con mình.
Đưa chúng tôi tờ báo có bài viết về con trai,
doanh nhân Nguyễn Tú Anh, giám đốc Công Ty TNHH phòng chống mối, khử trùng Thái
Bình, chị Hằng nói: Hạnh phúc lớn nhất của chị không phải ở ngôi biệt thự to
đẹp hay những bất động sản của chìm của nổi đang có, mà chính là sự trưởng thành
của cậu bé Chiền năm nào. Vì đã trải qua những năm tháng tận cùng khổ cực, nên
giờ đây chị Hằng dù sống trong biệt thự sang trọng, xe cộ đề huề thì chị vẫn
giữ lại mấy sào ruộng để làm, vẫn băm bèo thái rau nuôi cá nuôi lợn. Và một
điều nữa, khi ngồi cùng chị nhắc lại những thước phim trong Chuyện Tử Tế, chị hỏi: “Các em có nhớ
câu nói mở đầu và kết thúc bộ phim không?”
Tất nhiên là chúng tôi nhớ, bởi trước khi về gặp lại chị,
chúng tôi vừa lên YouTube coi lại bộ phim một lần nữa. Câu nói mà chị Hằng nhắc
ấy là của Karl Marx: “Tất nhiên chỉ có
súc vật mới quay lưng lại với nỗi đau khổ của con người và chăm lo riêng cho bộ
da của mình...”
Và vì thế, từ nhiều năm nay, chị đã dành một phần lớn tài sản
của mình để cưu mang những mảnh đời bất hạnh, những mảnh đời mà nhìn vào đó chị
Hằng thấy lại hình ảnh ngày xưa của hai mẹ con mình.
Theo LÊ
ĐỨC DỤC và ĐỨC BÌNH
Tuổi Trẻ
Online,
ngày 19-02-2014
[1] Sản xuất (1985): Quách Ngọc Xương / Kịch bản: Trần Văn Thủy, Hồ Trí Phổ /
Âm nhạc: Đặng Hữu Phúc / Quay phim: Lê Văn Long, Đỗ Duy Hùng / Dựng phim:
Nguyễn Thanh An / Phát hành: Xưởng phim Tài Liệu Và Khoa Học Trung Ương.
[2] Tự vẫn: Lời thuyết minh phim đã dùng sai từ Hán Việt. Vẫn 刎
viết với bộ đao 刂 (con dao); tự vẫn 自刎 là
tự cầm dao đâm vào mình. Chị Hằng nhảy xuống sông tự tử (tự trầm 自沈) chứ không cầm dao tự sát. [Văn Uyển
chú]
[3] Truyện Kiều, Nguyễn Du. [Văn Uyển chú]
------------
Mẹ tôi là một phép lạ biết
đi.
My mother is a walking
miracle.
Leonardo
DiCaprio
(người Mỹ, sinh năm 1974,
diễn viên điện ảnh, làm phim)
