Ông huyện
thanh liêm cả đời,
vì một lời
nói mất đức thanh liêm
PETRUS TRƯƠNG VĨNH KÝ
Thọ ơn Đức Chí Tôn ban thưởng,
ngài Petrus Jean-Baptiste Trương Vĩnh Ký (1837-1898) là vị Hậu Sư Chí
Thánh (hay Chí Thánh Hậu Sư) trong Tam Kỳ Phổ Độ.([1]) Sinh
thời, ngài viết sách rất nhiều để giáo hóa dân chúng. Trong các sách của ngài
có quyển Chuyện Đời Xưa, gồm bảy mươi
bốn chuyện. Chuyện thứ sáu mươi mốt nhan đề khá dài, coi như tóm tắt luôn cái
đạo lý hàm chứa trong câu chuyện: Ông
huyện thanh liêm cả đời, vì một lời nói mất đức thanh liêm. Chúng tôi in lại
đây áng văn xưa, và chú giải vài từ cổ cho dễ hiểu. (Đạo Uyển)
Ông huyện kia đắc chỉ ([2]) ra
ngồi huyện nơi kia. Mà ông ấy là người thanh liêm lắm, cho nên không dụng lễ mễ
của ai, lấy một đồng, đem cửa trước cũng không xong, đem cửa sau cũng không
lọt. Bà huyện thấy tính chồng không có ưa, thì cũng không dám lãnh lấy của ai
vật gì.
Có cái làng kia nhờ ông huyện lắm, mà đền
ơn nghĩa không được. Hễ đem tới giống gì, giống gì bất kỳ, vàng bạc tiền của
gì, ổng cũng không thèm gì hết, tức mình mới lo đem đút cho bà huyện. Mà bả
cũng rằng rằng quyết một,([3])
một hai không dám lãnh: Ngài tôi thanh liêm, tính không có chịu, tôi mà có lấy
sau nữa rầy tôi. Làng càng nài, xin bà cất, nhậm lấy lễ, biểu trẻ thâu cho.([4])
Bả thấy làng năn nỉ, cầm lòng không đậu, thì bày rằng: Ông huyện tôi, ngài là
tuổi tí, vậy làng có bụng làm vậy thì thôi, làng có muốn, thì về đúc một con
chuột bằng bạc đem tới đây, để tôi chịu khó, tôi nói giùm cho, họa may có được
chăng.
Vậy làng nghe lời, về đúc một con chuột
cống đặc ruột bằng bạc ròng, đem vô. Bà huyện lãnh lấy cất đi, không dám nói
với chồng hay.
Đến sau khi ông huyện thôi làm quan, về
hưu trí thì nghèo, nhiều khi túng ngặt thiếu trước thiếu sau. Mà bà huyện thì
lấy con chuột, chặt lần ra mà bán, lấy tiền mua sắm ăn sắm mặc.
Bữa kia ông huyện nói với mụ rằng: Bây
giờ ta túng xây túng xài hơn thuở trước khi ta còn làm quan lắm, mà mụ lấy đâu
mua ăn mua mặc làm vậy? Thì bà huyện mới học lại ([5])
chuyện làng đem của đền ơn, mà không lấy: Thuở ông ngồi huyện, làng kia mắc ơn
ông, mà tới năn nỉ đem lễ vật, mà tôi không chịu, họ nài quá, tôi mới bày cho
họ về đúc con chuột bạc đem dưng, vì ông là tuổi tí. Bây giờ nhờ con chuột ấy,
tôi chặt một khi một ít bán đi mà tiêu dụng. Thì ông huyện mới tiếc mới nói
rằng: Vậy sao bà không có nói là tuổi sửu, cho họ đúc con trâu? Phải nói vậy,
bây giờ chẳng khá khiển ([6])
đi à?
