Ai từng được hưởng những cái Tết ngày xưa mới thấy hết vẻ đẹp
của mực tàu giấy đỏ, của tranh dân gian Đông Hồ tươi thắm sắc xuân, ấm áp lòng
người.
Dân ta xưa quanh năm đầu tắt mặt tối, nhà cửa tuềnh toàng. Xuân đến lo
cái ăn đủ đầy ba ngày Tết đã đành. Nhà cửa dẫu mái tranh, vách đất cũng rất cần
sự đổi thay để làm tươi mới lại cuộc đời sau một năm quá nhiều vất vả, lo toan.
Và trong phiên chợ Tết, đồng tiền dè xẻn, kiệm cần trong năm bao giờ cũng được hồ
hởi chi vào một vài món hàng trang trí cửa nhà. Tranh, chữ, hay câu đối chính
là những thứ thường không thể thiếu trong “hành trang về chợ”.
Cuộc sống làng xã khép kín. Ông đồ xưa đâu đơn giản chỉ là thầy dạy chữ.
Ông đích thị là nhà thông thái, là thầy của tất cả các lĩnh vực Nho, y, lý, số…
Với bút lực tài hoa, kiến thức thâm bác, thứ chữ nhiệm mầu trên “mực tàu giấy
đỏ” của ông ẩn chứa biết bao ý nghĩa. Sắc giấy điệp phơn phớt ửng hồng tựa cánh
hoa đào trong nắng xuân thèm giọt sương mai nhuận ướt. Nghiên mực tàu sung mãn,
loáng ướt sắc đen như muốn trải lòng mình trên giấy thắm. Bàn tay ông đồ lúc dè
dặt tinh tế, khi phóng khoáng thô phác, nét đưa dày thưa kết hợp, dài ngắn đan
xen, vươn phải, ngoặt trái linh hoạt, biến hóa khôn lường… Chỉ trong chốc lát,
bức tranh chữ đã hiện ra rạng rỡ, tươi tắn, tràn đầy hương sắc… Hai màu đen-đỏ,
hai thể khô-ướt tương phản như nước-lửa, âm-dương mà khi quyện với nhau lại hài
hòa, tương hợp lạ kỳ. Bức tranh chữ sáng bừng trên phên vách, rực lên một năm
mới với bao hy vọng đổi thay tốt đẹp. Phúc, lộc, phú, quý, an khang... sẽ từ
nét chữ thần bí kia hiện ra. Ai nhìn cũng thích mắt. Ai thấy lòng như cũng rạo
rực thêm và ấm lại biết bao trong cái rét và cả cái đói của những ngày xưa mỏi
mòn đợi Tết.
Ba ngày xuân, thịt mỡ dưa hành, bánh chưng xanh đủ đầy, vui vẻ rồi cũng
qua mau như chớp mắt. Người nông dân lại trở về công việc đồng áng với bao vất
vả lo toan. Gợi lại không khí những ngày xuân chỉ còn đôi câu đối đỏ trầm lặng
trên phên vách. Khi con cháu ghi danh khoa cử, mùa màng bội thu, hay đơn giản
nhà nuôi được con lợn béo, nét chữ ông đồ lại lấp lánh ước vọng phú quý an
khang... Xuân qua, hạ tới, tàn thu, sang đông. Cái tết đã đi xa… Màu giấy đỏ
phai bạc đi nhiều. Hương sắc mực tàu cũng không còn thơm mới như xuân trước.
Bức tranh chữ giờ như hiện thân của một năm đã cũ. Rồi một buổi sáng mai kia,
bỗng trong phiên chợ Tết, ta thấy xuất hiện sắc mực tàu giấy đỏ thơm mới, tinh
khôi, bên những cánh hoa đào tình xuân e ấp. Tết lại đến rồi!
Một mùa xuân buồn đầu thế kỷ trước, dưới “trời mưa bụi bay”, ông Đồ Vũ
Đình Liên buông tiếng thở dài, ngậm ngùi nuối tiếc cho một nét văn hóa ngàn năm
bỗng chốc lụi tàn cùng thời cuộc. Có lẽ, chính Vũ tiên sinh cũng không thể ngờ
rằng lời thơ buồn như lời điếu cho nền Nho học ấy đã lưu lại muôn đời sau nét
đẹp của mực tàu giấy đỏ qua thư pháp ông đồ trên chiếu chữ ngày xuân. Và dẫu đã
có lúc phai tàn qua một mùa đông dài, nhưng sắc màu của mực tàu giấy đỏ vẫn
sống trong tiềm thức của dân tộc. Hồn của “những người muôn năm cũ” vẫn vấn vít
bên lớp cháu con. Để hôm nay, qua bàn tay những ông đồ trẻ, nghiên mực tàu lại
vui cùng giấy thắm. Những bức “tranh chữ” lại tỏa hương, khoe sắc trên màu
tường mới ve * quét, sơn lăn mỗi độ xuân về.
* ve: Trước đây
thường dùng bột màu chuyên dụng, pha với nước vôi để quét lên tường nhà. Ví dụ:
quét ve, làm nghề vôi ve.
HOÀNG TUẤN CÔNG
